Krug 99 već nekoliko sesija u posljednja tri mjeseca posvećuje pažnju temi koja se odnosi na izradu Principa reforme Ustava Bosne i Hercegovine. Radna grupa je već sačinila Nacrt koji će prerasti u Prijedlog i Inicijativu.
“Do sada smo u osnovi definisali osnovne principe koji bi mogli poslužiti kao jasna osnova za izradu reformisanog i/ili novog Ustava Bosne i Hercegovine. Ključni stav je da se Bosna i Hercegovina definiše kao “Republika Bosna i Hercegovina” i da će se taj stav dosljedno integrirati u sva rješenja ustavne materije kada se govori o državi. Ne treba posebno isticati sve ono što smo u prethodnim raspravama i javnom obraćanju već elaborirali. Ipak, ovaj put ističemo da je naše angažiranje iznuđeno koliko aktuelnim stanjem u
državi, toliko i moralnom odgovornosti intelektualaca za stanje u društvu, da se pređe sa riječi na djela, da se čini u sadašnjem vremenu. Napokon, valjda je svima jasno da nakon tri decenije implementacije dejtonskog Ustava i gradnje političkog uređenja na tim osnovama – sve smo udaljeniji od slobodnog društva, funkcionalne i racionalne države”, rekao je predsjednik ANI Krug 99 Adil Kulenović u uvodu sesije na temu “Strukturalne slabosti dejtonskog sistema i njihova cijena: Demografski i ekonomski uvid”.
Uvoničar je bio ekonomski stručnjak i zastupnik u Predstavničkom domu FBiH Admir Čavalić, čije obraćanje prenosimo u cijelosi:
“Bosna i Hercegovina od 1991. do 2023. godine doživjela je opštu depopulaciju, izgubivši više od milion stanovnika, što predstavlja preko 25% ukupne populacije iz 1991. godine. Ovaj pad rezultat je kombinacije faktora: rata i etničkog čišćenja tokom 1990-ih, negativnog prirodnog priraštaja, masovne migracije (posebno mladih i radno sposobnih) te socioekonomskih problema
koji traju i danas. Pritom je prosječna starost populacije oko 43 godine sa tendencijom rasta, dok je medijalna starost oko 45 godina – 50% populacije je mlađe, a 50% starije od ove dobi.
Ovo je čini demografski starom nacijom sa udjelom osoba starijih od 65 godina preko 20% (udio penzionera je preko 21% u entitetu FBiH i preko 25% u entitetu RS). U ovom trenutku u Bosni i Hercegovini ima oko 740 hiljada penzionera sa tendencijom rasta i tek 853 hiljade zaposlenih sa kratkoročnom tendencijom pada, što dugoročno narušava sisteme međugeneracijske solidarnosti i prijeti opštim socioekonomskim slomom. Za razliku od nekih drugih tranzicijskih zemalja, u Bosni i Hercegovini nedostaje tržišne dinamike, što se najbolje primjeti kroz izostanak stranog i domaćeg investiranja (svega par godina u modernoj historiji iznad 1 milijardu SDI), nemogućnost postizanja visokih stopa ekonomskog rasta (prosječni rast je 2-3% godišnje) i posljedično niske prihode građana (procjena je da se ovo nadopunjuje kroz sivu ekonomiju koja čini do 30% BDP-a).
Socio-ekonomske prilike nisu nužno rezultat administrativne strukture kao takve, jer postoje i druge uspješnije, kompleksne zemlje poput Belgije, Švicarske i slično. Međutim, mogućnost zloupotrebe i očekivana kontinuirana zloupotreba administrativne strukture i pravnog okvira daje mogućnost da se ekonomskim interesima države trguje u okviru interesa političkih subjekata.
Strukturne reforme izostaju dok globalni ekonomski trendovi ubrzavaju. Cijenu navedenog plaćaju radnici, privrednici, odnosno građani Bosne i Hercegovine.
Ključni razlozi negativnog uticaja na ekonomiju i društvo:
(1) Izuzetna mogućnost blokada što je odlika konsocijacijske demokratije.
(2) Nemogućnost korištenja značajnijih efekata ekonomije obima.
(3) Izostanak kritične infrastrukture.
(4) Krhkost jedinstvenog ekonomskog prostora (asimetrična rješenja u ekonomiji).
(5) Politički, pravni i ekonomski rizici – dugoročna nestabilnost.
Ako bi se fokusirali na zloupotrebu administrativne strukture ili pak nemogućnost korištenja iste, onda su sljedeći primjeri:
(1) Fragmentacija fiskalnog sistema; (2) Prevelik javni sektor i administracija; (3) Regulatorna neusklađenost; (4) Politička nestabilnost i nefunkcionalnost; (5) Slaba koordinacija ekonomskih politika.
Dejtonsko uređenje u sadašnjoj formi nije prilagođeno modernoj tržišnoj ekonomiji. Umjesto toga, stvara složen, skup i nekoordiniran sistem vlasti koji sputava ekonomski rast, odvraća investicije i onemogućava provođenje reformi. Ekonomski razvoj BiH je ograničen više administrativnim i političkim nego tržišnim faktorima. Neke od korisnih reformi shodno navedenom, podrazumijevaju: fiskalnu harmonizaciju, racionalizaciju javne uprave, veću
koordinaciju na nivou države, jačanje jedinstvenog ekonomskog prostora i jedinstvenog tržišta rada, digitalizacija rješavanje pitanja državne imovine itd.
Također, vrlo bitno, mora postojati određena ekonomska vizija – na bazi ekonomskih ideja, raspoloživih ideologija i slično – za Bosnu i Hercegovinu kao malu, otvorenu ekonomiju, jedina dugoročna održiva ideja jeste ona tržišne ekonomije. Kao što je definisano članom I, stav 4, Dejtonskog ustava, ” Postoji sloboda kretanja širom Bosne i Hercegovine. Bosna i Hercegovina i entiteti neće ometati punu slobodu kretanja, lica, roba, usluga i kapitala širom Bosne i
Hercegovine. Nijedan entitet neće provoditi bilo kakvu kontrolu na granici između entiteta.” ili u preambuli Ustava: U želji da podstaknu opšte blagostanje i ekonomski razvoj kroz zaštitu privatnog vlasništva i unapre|enje tržišne privrede.”