Predsjedavajući Predsjedništva BiH Šefik Džaferović boravio je prije nekoliko dana u Azerbejdžanu gdje se na marginama 9. globalnog Baku foruma sastao sa predsjednikom te zemlje Ilhanom Aliyevim.
Najvažnija poruka tog sastanka je izjava azerbejdžanskog predsjednika da je ta zemlja spremna da Bosnu i Hercegovinu opskrbi prirodnim gasom, energentom oko kojeg se posljednjih nekoliko mjeseci digla velika prašina nakon što je Rusija izvršila invaziju na Ukrajinu. Ruska invazija na Ukrajinu i sankcije međunarodne zajednice Rusiji dovele su do inflacije, manjka hrane na svjetskom tržištu, skoka cijena energenata, nafte i gasa, ali i straha da bi naredne zime moglo doći do smanjenja količine gasa koji u Evropu stiže iz Rusije, pa čak i da ga neće biti uopće. S tim u vezi dva pitanja su ostala neodgovorena: koliko će gas koštati ove godine i da li će ga biti. Sastanak Džaferovića s azerbejdžanskim predsjednikom Aliyevim i poruke koje su poslane s njega donio je novi optimizam da bi se u slučaju totalnog poremećaja u snabdijevanju Evrope gasom iz Rusije relativno lako mogla naći alternativa.
STARA IDEJA
“Ideja snabdijevanja Evrope gasom iz Azerbejdžana stara je više od 15 godina kada se počeo pokretati “točak” ovog projekta, kaže za “Slobodnu Bosnu” bivši direktor BH Gasa Almir Bečarević.
“Malo je poznato u javnosti da je BiH odnosno tadašnji BH-Gas, sa mojom malenkošću kao direktorom, potpisao još 2011. godine memorandum sa kompanijom TAP o realizaciji projekta IAP i kupovini gasa iz Azerbejdžana. Za BiH je tada planirano 500 miliona Sm3, a tadašnji BH-Gas je bio prvi od zemalja iz okruženja koji je potpisao namjeru učešća u ovom projektu. Gasom iz Azerbejdžana, po tadašnjem planu, trebale su se snabdijevati Turska, Grčka, Albanija, Italija, Crna Gora, BiH, Hrvatska, Bugarska, Srbija i u narednim fazama srednja Evropa”, rekao nam je Bečarević.
Ono što je prije 15 godina bila utopistička ideja svoje ostvarenje je doživjelo prvo realizacijom projekta TANAP, a onda realizacijom projekta TAP. Gasom iz Azerbejdžana sada se snabdijevaju Turska, Grčka, Albanija, Italija, a od ovog ljeta će Bugarska.
“Projekat IAP (Jadransko-jonski gasovod) koji je nastavak projekta TAP i kojim bi se snabdijevale Crna Gora, BiH i Hrvatska nikada nije odmakao od studije izvodljivosti ponajprije zbog čudnog stava Crne Gore koja nikad nije dala saglasnost za formiranje zajedničke kompanije ove tri zemlje i koja bi bila zadužena za realizaciju projekta. Deklarativno je potpora postojala, ali efektivno to nije realizirano tako da još uvijek namjera postoji i čeka se odluka Crne Gore”, objašnjava Bečarević.
No, kako smo saznali, za ovo vrijeme dešavale su se druge bitne stvari, a koje su od značaja da se gas iz Azerbejdžana ipak pojavi u našoj regiji. To je, u prvoj interakciji, bila izgradnja konektora gasovoda (IGB gasovod) od grčkog grada Komotini do grada Stare Zagore u centralnoj Bugarskoj. Ovo je bio projekat procijenjen na oko 240 miliona eura i koji su finanansirali zemlje učesnice i EU. Ovaj projekat je pri kraju realizacije i očekuje se da gas iz Azerbejdžana prema Bugarskoj krene do kraja III kvartala ove godine. Za početak je to količina od milijardu Sm3.
“Istovremeno, Srbija i Bugarska su godinama imale plan spajanja svojih sistema, ali to nikad nije realizirano do glavnog i stvarnog pokretača tog projekta, a to je ministrica u Vladi Srbije Zorana Mihajlović. Početak izgradnje ove interkonekcije je ozvaničen 1. februara 2022. godine i okončanje radova se očekuje u oktobru 2023. godine. Gasovod u Srbiji biće dužine 109 kilometara, a ukupna dužina dvosmjernog gasovoda kroz obje države je 170 kilometara. Vrijednost projekta je 85.5 miliona eura, od čega je 25 miliona kredit Evropske investicione banke (EIB), 49.6 miliona eura su bespovratna sredstva iz IPA fonda EU, a preostalih oko 11 miliona eura biće obezbijeđeno iz budžeta Srbije i sredstava Srbijagasa. Pored Srbije, i Bugarska je za izgradnju gasovoda na svojoj teritoriji od Evropske komisije dobila grant od 27.6 miliona eura. Iz ovog pregleda finansiranja može se vidjeti da će projekat biti realiziran gotovo u potpunosti iz grant sredstava”, govori naš sagovornik.
Kada se ovako pogleda gasni put azerbejdžanskog gasa vidi se puna želja zemalja da diverzifikuju svoje izvore snabdijevanja i tu je, pored azerbejdžanskog gasa, i gas sa LNG Terminala u Grčkoj koji se gradi. Niko ne roni suze za ruskim gasom već svi traže alternativu ruskom gasu koji je postao političko oružje što je pokazao rat u Ukrajini.
ZASTOJ U CRNOJ GORI
Bečarevića smo pitali u kojem roku se možemo nadati realizaciji dogovora iz Bakua između Džaferovića i Aliyeva, te koje prepreka nam stoje na tom putu.
“Još 2011. godine smo potpisali da želimo gas iz Azerbejdžana i ušli u voz projekta IAP. Uslovljeni smo bili, kao i naši susjedi, slabom aktivnošću Crne Gore i sada nam se otvara druga mogućnost. Ta mogućnost je kupovina gasa iz Azerbejdžana konekcijom Grčka-Bugarska-Srbija-BiH. Ova mogućnost se otvara već krajem naredne godine i ne zaboravimo da se ove interkonekcije uglavnom finansiraju grant sredstvima jer su ovo projekti sigurnosti snabdijevanja i diverzifikacije izvora gasa. Uvijek se, u ovakvim slučajevima, postavlja pitanje cijene gasa. Odgovor na ovo pitanje leži u činjenici da Turska već kupuje gas od Azerbejdžana, Bugarska će od kraja ljeta, Srbija je već potpisala namjeru da kupuje gas.
Kada se sagleda sve napisano logičan je zaključak da BiH nema potrebe bilo šta graditi da bi kupovala gas iz Azerbejdžana. Naša obaveza bi bila ugovoriti samo transportni put od mjesta predaje gasa i to je sve. Ono što je još posebno bitno radi se o potpuno novim gasovodima koji nemaju dodira sa Turskim tokom i ruskim gasom tako da se bilo kakva uslovljavanja bilo čijim gasom isključuju u potpunosti. Prilika je tu, a naše potrebe su male u odnosu na kapacitete gasovoda tako da ne vidim potrebu čekati Jadransko-jonski gasovod, ali isto tako ne treba se isključiti iz ovog projekta jer je on od krucijalnog značaja za čitavu našu regiju”, odgovorio nam je Bečarević.