Piše: Ensar Eminović
Granica između dvije države, koja je dugo bila predmet spora, konačno je demarkirana 1991. godine. Inače, njihova granica bila je naslijeđe različitih ugovora između dinastije Qing i Ruskog carstva u kojima je Rusija dobila preko 1 milion km² teritorije u Mandžuriji na račun Kine i još 500.000 km² u zapadnim regijama iz nekoliko drugih ugovora. Kinezi su ove ugovore dugo smatrali neravnopravnim, što je, u konačnici, bilo uzrok i vojnih sukoba duž granice 1969. godine.
Narodnu Republiku Kinu i Rusku Federaciju povezuje historija međusobnih odnosa duga oko četiri stoljeća i granica od skoro 4.300 kilometara. Rusija i Kina dominiraju kopnenom masom od 54 miliona kvadratnih kilometara koja pokriva veliki dio kontinenata Evrope i Azije. Sadašnji odnos Pekinga i Moskve, šef kineske diplomatije Wang Yi opisuje kao “jednu od najvažnijih bilateralnih veza na svijetu koja doprinosi miru i stabilnosti”. Činjenica je da Kina i Rusija dijele mnoge zajedničke interese, kako ekonomske i političke, tako i diplomatske i sigurnosne. Neophodno je istaći da ih veže i snažna anti-zapadna agenda, te izuzetno dobri lični odnosi između lidera Xi Jinpinga i Vladimira Putina.
No, historijski gledano, prijateljstvo Pekinga i Moskve, u koje se obje vladajuće strukture zaklinju, nije uvijek krasilo njihove odnose. Osim unutrašnjih faktora, njihovi odnosi su bili podložni i djelovanju vanjskih uticaja, prema kojima su i jedna i druga država prilagođavale svoje interese. Teorija i praksa nas uče da su odnosi među državama, koji su vođeni spoljnim faktorima, puni slabosti i neizvjesnosti. Također je općepoznato da u međunarodnoj politici vrijedi pravilo da ne postoje ni stalni prijatelji ni vječni saveznici. Vječni i stalni su samo interesi koji kreiraju pozicioniranje država na internacionalnoj sceni.
Iako mnogi analitičari smatraju da dvije zemlje trenutno imaju najsnažnije i najbolje relacije od sredine prošlog vijeka, pa čak i u višestoljetnoj historiji, ne treba zanemariti činjenicu da kinesko-ruski odnosi nisu bili uvijek ružičasti. U prošlosti su oni bili obilježeni tenzijama, a povremeno i otvorenim neprijateljstvima, uključujući granični sukob 1960-ih koji je doveo Peking i Moskvu skoro na rub nuklearnog rata. Stoga je teško predvidjeti dugovječnost i stabilnost trenutnog kinesko-ruskog javnog prijateljstva, jer malo je vjerovatno da će taj privid evoluirati u nešto dublje. Kako Moskva i Peking istovremeno osjećaju pritisak Zapada, koji se sve više pojačava, oni imaju tendenciju da podržavaju jedni druge. Pored ključnih ekonomskih i političkih interesa, Kinu i Rusiju zbližavaju dodatna dva faktora. Prvi je njihova zajednička percepcija prijetnje koju, kako oni smatraju, predstavljaju Sjedinjene Američke Države (SAD). Drugi su veoma dobri lični odnosi između njihovih lidera, koji se mogu protumačiti i kao nostalgija za kinesko-sovjetskim partnerstvom. Ipak, sve to nije dovoljno za transformaciju odnosa Rusije i Kine u nešto formalnije.
Aktuelna ruska agresija na Ukrajinu ne doprinosi jačanju njihovog savezništva jer ima snažne implikacije na Kinu, posebno njenu ekonomsku saradnju sa SAD-om i Evropskom unijom (EU). Izjave koje kineski zvaničnici daju u pogledu ruskih akcija u Ukrajini više predstavljaju izraze razumijevanja i diplomatske dobre volje negoli direktne i konkretne podrške. Ostaje da se vidi kakav će stav Kina zauzeti u narednom periodu u pogledu ekonomske podrške Rusiji i kako će se odnositi prema ruskim poslovnim subjektima koji su pod amerčkim i evropskim sankcijama. Sjedinjene Američke Države i Evropska unija su dva najveća trgovinska partnera Kine i ona veoma cijeni svoju ekonomsku saradnju sa Zapadom. Zbog toga ne bi željela da zbog Rusije bude “zarobljena” u sukobu oko Ukrajine i zasigurno neće ugroziti svoje ekonomske interese i rizikovati međunarodnu izolaciju u svojim odnosima sa Zapadom.
Narodnu Republiku Kinu i Rusku Federaciju povezuje historija međusobnih odnosa duga oko četiri stoljeća i granica od skoro 4.300 kilometara. Rusija i Kina dominiraju kopnenom masom od 54 miliona kvadratnih kilometara koja pokriva veliki dio kontinenata Evrope i Azije. Sadašnji odnos Pekinga i Moskve, šef kineske diplomatije Wang Yi opisuje kao “jednu od najvažnijih bilateralnih veza na svijetu koja doprinosi miru i stabilnosti”. Činjenica je da Kina i Rusija dijele mnoge zajedničke interese, kako ekonomske i političke, tako i diplomatske i sigurnosne. Neophodno je istaći da ih veže i snažna anti-zapadna agenda, te izuzetno dobri lični odnosi između lidera Xi Jinpinga i Vladimira Putina.
No, historijski gledano, prijateljstvo Pekinga i Moskve, u koje se obje vladajuće strukture zaklinju, nije uvijek krasilo njihove odnose. Osim unutrašnjih faktora, njihovi odnosi su bili podložni i djelovanju vanjskih uticaja, prema kojima su i jedna i druga država prilagođavale svoje interese. Teorija i praksa nas uče da su odnosi među državama, koji su vođeni spoljnim faktorima, puni slabosti i neizvjesnosti. Također je općepoznato da u međunarodnoj politici vrijedi pravilo da ne postoje ni stalni prijatelji ni vječni saveznici. Vječni i stalni su samo interesi koji kreiraju pozicioniranje država na internacionalnoj sceni.
Iako mnogi analitičari smatraju da dvije zemlje trenutno imaju najsnažnije i najbolje relacije od sredine prošlog vijeka, pa čak i u višestoljetnoj historiji, ne treba zanemariti činjenicu da kinesko-ruski odnosi nisu bili uvijek ružičasti. U prošlosti su oni bili obilježeni tenzijama, a povremeno i otvorenim neprijateljstvima, uključujući granični sukob 1960-ih koji je doveo Peking i Moskvu skoro na rub nuklearnog rata. Stoga je teško predvidjeti dugovječnost i stabilnost trenutnog kinesko-ruskog javnog prijateljstva, jer malo je vjerovatno da će taj privid evoluirati u nešto dublje. Kako Moskva i Peking istovremeno osjećaju pritisak Zapada, koji se sve više pojačava, oni imaju tendenciju da podržavaju jedni druge. Pored ključnih ekonomskih i političkih interesa, Kinu i Rusiju zbližavaju dodatna dva faktora. Prvi je njihova zajednička percepcija prijetnje koju, kako oni smatraju, predstavljaju Sjedinjene Američke Države (SAD). Drugi su veoma dobri lični odnosi između njihovih lidera, koji se mogu protumačiti i kao nostalgija za kinesko-sovjetskim partnerstvom. Ipak, sve to nije dovoljno za transformaciju odnosa Rusije i Kine u nešto formalnije.
Aktuelna ruska agresija na Ukrajinu ne doprinosi jačanju njihovog savezništva jer ima snažne implikacije na Kinu, posebno njenu ekonomsku saradnju sa SAD-om i Evropskom unijom (EU). Izjave koje kineski zvaničnici daju u pogledu ruskih akcija u Ukrajini više predstavljaju izraze razumijevanja i diplomatske dobre volje negoli direktne i konkretne podrške. Ostaje da se vidi kakav će stav Kina zauzeti u narednom periodu u pogledu ekonomske podrške Rusiji i kako će se odnositi prema ruskim poslovnim subjektima koji su pod amerčkim i evropskim sankcijama. Sjedinjene Američke Države i Evropska unija su dva najveća trgovinska partnera Kine i ona veoma cijeni svoju ekonomsku saradnju sa Zapadom. Zbog toga ne bi željela da zbog Rusije bude “zarobljena” u sukobu oko Ukrajine i zasigurno neće ugroziti svoje ekonomske interese i rizikovati međunarodnu izolaciju u svojim odnosima sa Zapadom.
Kratak pregled historije odnosa Kine i Rusije
Dvije zemlje imaju dugu i složenu historiju, sa promjenljivim odnosima, koja datira još od 17. stoljeća. Prije toga, Kina i Rusija su bile na suprotnim krajevima Sibira, kojeg su tada naseljavala nomadska plemena. Sredinom 17. vijeka ruski doseljenici prelaze veći dio Sibira i osnivaju naselja u slivu rijeke Amur. Tu dolaze u česte sukobe s kineskom vojskom koja protjeruje ruske naseljenike. Međutim, pred kraj tog stoljeća Kina i Rusija su zaključile mirovni sporazum i počele sklapati trgovinske sporazume.
Do sredine 19. stoljeća kineska ekonomija i vojska su daleko zaostajale za kolonijalnim silama. Kina je bila prisiljena potpisivati neravnopravne i nepovoljne ugovore sa zapadnim zemljama ali i sa Rusijom, odnosno Ruskim carstvom u to vrijeme. Tako je Rusija anektirala sliv rijeke Amur i grad Vladivostok na dalekom istoku te iznudila mnoge druge ustupke, uključujući preko 1,5 miliona kvadratnih kilometara teritorije. Usporedbe radi, to je područje tri puta veće od teritorije Francuske. U tom periodu mnogi Kinezi su se osjećali poniženim zbog pokoravanja Kine stranim interesima, što je doprinijelo širenju nezadovoljstva i neprijateljstva prema kineskom caru.
Potresene ratovima i revolucijama u 20. stoljeću, dvije zemlje su postale saveznici nakon što je Komunistička partija preuzela vlast u Pekingu 1949. godine. Moskva je tada počela slati tehničku i finansijsku pomoć i političke savjetnike Kini. U to vrijeme, Moskva je uživala status neprikosnovenog lidera globalnog socijalističkog pokreta i sebe je smatrala daleko snažnijim partnerom u kinesko-sovjetskim odnosima. Međutim, dvije zemlje su se ideološki podijelile tokom ere sovjetskog vođe Nikite Hruščova. Kratkotrajno savezništvo Kine i Sovjetskog Saveza postaje rivalstvo tokom hladnog rata, kada počinje njihovo takmičenje za preuzimanje kontrole nad svjetskim komunističkim pokretom. Nakon raskola koji se desio 1961. godine, među njima je došlo i do kraćeg vojnog sukoba 1969. godine na veoma militariziranoj i spornoj granici koji je ostavio mrtve desetine, uglavnom, kineskih vojnika rezultirajući prekidom vatre nakon sedam mjeseci, te vraćanjem na status quo. Iako nijedna strana taj rat nikada zvanično nije objavila, postojala je ozbiljna mogućnost izbijanja velikog, čak i nuklearnog rata. Intenzivno rivalstvo između Pekinga i Moskve nagnalo je tadašnjeg predsjednika Komunističke partije Kine Mao Zedonga da donese historijsku odluku bez presedana: da se sastane sa američkim predsjednikom Richardom Nixonom 1972. godine i pomiri se s SAD-om, koji je u kineskoj popularnoj percepciji bio predstavljen kao zlo i imperijalistički tlačitelj. Nakon smrti Mao Zedonga 1976. godine, došlo do smanjenja neprijateljstva između Sovjetskog Saveza i Kine, ali njihovi odnosi su bili prilično loši sve do raspada Sovjetskog Saveza 1991. godine, kada počinje njihovo zbližavanje.
Granica između dvije države, koja je dugo bila predmet spora, konačno je demarkirana 1991. godine. Inače, njihova granica bila je naslijeđe različitih ugovora između dinastije Qing i Ruskog carstva u kojima je Rusija dobila preko 1 milion km² teritorije u Mandžuriji na račun Kine i još 500.000 km² u zapadnim regijama iz nekoliko drugih ugovora. Kinezi su ove ugovore dugo smatrali neravnopravnim, što je, u konačnici, bilo uzrok i vojnih sukoba duž granice 1969. godine. Početkom 1990-ih njihov odnos je prerastao u “konstruktivno partnerstvo”, kako je karakteriziran u zvaničnm krugovima i javnom diskursu, koje je nekoliko godina kasnije preraslo u “strateško partnerstvo”.
Ipak, treba imati na umu činjenicu da je uz veliku dozu propagande, kako antikineske tako i antiruske, historija hladnoratovske napetosti pomogla da se uvriježe sinofobični i rusofobični stereotipi među općom populacijom dvije zemlje. Ti stereotipi su i danas u manjoj ili većoj mjeri prisutni u popularnoj svijesti njihovih naroda.
ODNOSI KINE I RUSIJE (II DIO): Ulazak u 21. vijek i zakopavanje ratnih sjekira
Izvor: IGES